Türk hukuk sisteminde evliliğin boşanma ile sona ermesinin çeşitli sonuçları bulunmaktadır. Maddi ve manevi tazminat, evliliğin boşanma ile sona ermesinin mali sonuçlarındandır. Boşanma sebebiyle talep edilen maddi ve manevi tazminatın hukuki dayanağı Türk Medeni Kanunu’nun 174. maddesidir.
Madde 174- Mevcut veya beklenen menfaatleri boşanma yüzünden zedelenen kusursuz veya daha az kusurlu taraf, kusurlu taraftan uygun bir maddî tazminat isteyebilir.
Boşanmaya sebep olan olaylar yüzünden kişilik hakkı saldırıya uğrayan taraf, kusurlu olan diğer taraftan manevî tazminat olarak uygun miktarda bir para ödenmesini isteyebilir.
Boşanma sebebiyle talep edilen tazminatın hukuki niteliği sözleşmelerin ihlalinden kaynaklanan tazminat ile aynı değildir çünkü evlenme aile hukukuna özgü bir sözleşmedir. Boşanma ile meydana gelebilecek zarar, sözleşmeden doğan bir yükümlülüğün ifa edilmemesinden kaynaklanan zarar değil aile kurumunun gerekliliklerinin ihmal veya ihlalinden meydana gelen zarardır. Ancak bir görüşe göre boşanmadan doğan zarar, boşanmaya neden olan fiilden kaynaklanmakta olup haksız fiilin özel bir türü olarak değerlendirilmektedir.
1) BOŞANMADA MADDİ TAZMİNAT
Türk Medeni Kanunu m. 174/1’de mevcut veya beklenen menfaatleri boşanma yüzünden zedelenen kusursuz veya daha az kusurlu tarafın kusurlu taraftan uygun bir maddi tazminat talep edebileceği düzenlenmiştir. Eski Medeni Kanun’a göre maddi tazminat talep edecek tarafın “kabahatsiz” olması gerekirken, 4721 sayılı Kanun, kusuru daha az olan tarafa da maddi tazminat talep etme hakkı tanımıştır.
a) Maddi Tazminatın Şartları
Maddi tazminatın şekli ve maddi koşulları bulunmaktadır. Boşanma sebebiyle maddi tazminat talep edilebilmesi için sayılan şartların hepsinin birlikte gerçekleşmiş olması gerekmektedir.
- Boşanma kararı bulunması
Mevcut veya beklenen menfaatlerin boşanma sebebiyle zarar görmüş olması gerektiğinden boşanma olmaksızın maddi tazminata hükmedilemeyecektir.
- Kusur
Kanun maddesi ile kusursuz veya kusuru daha az olan tarafa maddi tazminat talep etme hakkı tanınmıştır. Hakim, iki tarafın da eşit kusurlu olduğuna karar verirse tazminat talebini reddedecektir.
- Zarar
TMK m.174/1 hükmü mevcut veya beklenen menfaatlerin zarara uğramasından bahsetmiştir. Mevcut menfaat, boşanmaya kadar evlilik birliğinin tazminat talep eden eşe sağladığı faydadır. Beklenen menfaat ise, boşanma olmasaydı eşin evlilik birliğinden edineceği maddi katkıdır.
- İlliyet bağı
Menfaatlerinin zedelendiği gerekçesiyle tazminat talep eden tarafın menfaatlerinin muhakkak boşanma sebebiyle zedelenmiş olması gerekmektedir. Bu menfaatlerin evlilik devam ederken zedelenmesi halinde boşanma sebebiyle tanınan maddi tazminat hakkı söz konusu olmayacaktır.
- Talep
Maddi tazminat kamu düzenini ilgilendiren bir konu olmadığından hakimin maddi tazminata hükmedebilmesi için hakkını kullanmak isteyen eşin bunu talep etmesi gerekmektedir. Hakim kendiliğinden maddi tazminata karar veremeyeceği gibi talep edilen tazminat miktarıyla bağlıdır. Hakimin hakkaniyet indirimi ile talep edilen miktarın daha azına hükmetmesi mümkündür ancak daha fazlasına hükmetmesi söz konusu değildir.
Maddi tazminat boşanma davasının açılmasıyla birlikte talep edilebileceği gibi boşanma kararı verilene kadar davanın her aşamasında da talep edilebilir. TMK m. 178’de evliliğin boşanma sebebiyle sona ermesinden doğan dava haklarının, boşanma hükmünün kesinleşmesinin üzerinden bir yıl geçmekle zamanaşımına uğrayacağı düzenlenmiştir. Bu düzenlemeden maddi tazminatın, boşanma davasının kesinleşmesinden sonra 1 yıl içinde ayrı bir dava ile de talep edilmesinin mümkün olacağı anlaşılmaktadır.
1) BOŞANMADA MANEVİ TAZMİNAT
Türk Medeni Kanunu’nun boşanmada maddi ve manevi tazminatı düzenleyen 174. maddesinin 2. fıkrasında boşanmaya neden olan olaylar sebebiyle kişilik hakkı saldırıya uğrayan tarafın kusurlu taraftan manevi tazminat olarak uygun miktarda para ödenmesini isteyebileceği düzenlenmiştir.
Manevi zarar, somut anlamda bir zarar olmayıp malvarlığının aktifindeki bir azalmayı veya pasifindeki bir artışı ifade etmez. Bu zarar; fiziki acı, ruhsal sıkıntı, üzüntü, elem veya keder gibi belli bir miktar parayla giderilmeyecek türden zararlardır. Ancak yine de bir tazminatın ödenmesi bu sıkıntı ve bunalımın hafiflemesine veya hiç değilse avutulmasına yardım edebilmektedir.
a) Manevi Tazminatın Şartları
Manevi tazminatın şartları da şekli şartlar ve maddi şartlar olarak ikiye ayrılmaktadır. Şekli şartlar, maddi tazminatın şartlarıyla aynı olmakla birlikte boşanma kararının bulunması ve taleptir. Maddi şartları ise; davacının kişilik hakkının zedelenmesi, kusur, nedensellik bağı ve hukuka aykırılıktır. Yine maddi tazminatla aynı şekilde manevi tazminat talep edilebilmesi için hem şekli koşulların hem de maddi koşulların birlikte gerçekleşmiş olması gerekmektedir.
Diğer şartlar maddi tazminat ile aynı olduğundan sadece davacının kişilik hakkının zedelenmesi ve hukuka aykırılık şartlarını incelemek bu başlıkta yeterli olacaktır.
- Davacının kişilik hakkının zedelenmesi
TMK m. 174/2 hükmüne göre manevi tazminatın talep edilebilmesi için boşanmaya sebep olan olayların davacı eşin kişilik haklarına karşı bir saldırı teşkil etmesi gerekmektedir. Kişilik hakları, kişinin kişi olması sebebiyle sahip olduğu dokunulmaz, vazgeçilmez ve devredilmez haklardır.
- Hukuka aykırılık
Boşanma sebebiyle manevi tazminat isteyen eşin kişilik haklarının hukuka aykırı bir fiil ile saldırıya uğramış olması gerekmektedir. Kanunda bir fiilin hukuka aykırı sayılması için hangi niteliklere sahip olması gerektiği açıklanmamıştır. Genel bir ifadeyle hukuk düzeninin kişileri zarardan korumak amacıyla koyduğu ve herkese hitap eden yasak veya emirlerin ihlal edilmesi halinde hukuka aykırılık söz konusu olacağı söylenebilir.
Manevi Tazminatın Ödenmesi
Toptan ödenebilmesi
Manevi tazminat bölünmez olmasının bir sonucu olarak yalnızca toptan olarak ödenebilir. Bu sebeple irat şeklinde ödenmesi, tazminatın kaldırılması veya miktarının arttırılması veya azaltılması söz konusu olmamaktadır.
Ayın Olarak Ödenememesi
Kanunun lafzına bakıldığında manevi tazminat olarak uygun bir miktar para talep edilebileceği görülmektedir. Böylece kanun koyucu manevi tazminatın sadece para olarak ödeneceğini açık bir şekilde düzenlemiştir.
Yabancı Para Olarak Ödenememesi
Türk Borçlar Kanunu’nun 83. maddesinde para borçlarının, tarafların anlaşmaları durumu haricinde memleket parasıyla ödeneceği düzenlenmiştir. Bu sebeple manevi tazminat yabancı para olarak ödenemez. Ancak istisna olarak anlaşmalı boşanmada, tarafların boşanmanın maddi sonuçlarında anlaşmaları ve hakimin de bu anlaşmayı uygun görmesi halinde manevi tazminat yabancı para ile ödenebilmektedir.
1) GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME
Maddi ve manevi tazminat talebi ister boşanma davasının eki niteliğinde açılmış olsun ister boşanma kararı kesinleştikten sonraki 1 yıl içerisinde açılmış olsun görevli mahkeme Aile Mahkemeleri’dir. Aile Mahkemesi kurulu olmayan yerlerde ise davalara Asliye Hukuk Mahkemesi tarafından bakılır.
Yetki, kural olarak kamu düzenine ilişkin olmadığından genel yetki kuralı gereğince davalının ikametgâhı mahkemesi yetkilidir. Ancak boşanma davalarında kanun koyucu eşlerden birinin yerleşim yeri mahkemesi veya davadan önce son altı aydan beri birlikte oturdukları yer mahkemesinin yetkili olduğunu düzenlemiştir. Dava, düzenlenen yer mahkemeleri dışında bir mahkemede açılmış olursa karşı taraf yetki itirazında bulunmadıkça mahkeme davayı görmeye devam edecektir. Hakimin resen yetkisizlik kararı vermesi söz konusu değildir.