Tazminat, kişinin maruz kaldığı haksız fiil nedeniyle uğradığı maddi veya manevi zarar için isteyebileceği karşılıktır. Tazminat sorumluluğundan söz edebilmek için borca aykırı bir davranışla sözleşmenin ihlal edilmesi, bu ihlalden bir zararın doğması, ihlale neden olan bir fiil, zarar ile fiil arasında uygun nedensellik bağı ve kusur gibi unsurların bulunması gerekmektedir.
Maddi tazminat davası, hukuka aykırı işlem veya eylem nedeniyle malvarlığı değerinde meydana gelen eksilmelerin giderilmesi için; manevi tazminat davası ise yine hukuka aykırı işlem veya eylem nedeniyle kişinin yaşadığı üzüntü, elem ve yıpranmanın yol açtığı manevi zararların giderilmesi için açılabilecek dava türüdür. Bu davalar aynı sebepten doğmuş ise birlikte açılabileceği gibi ayrı ayrı da açılabilir.
Ticari nitelikte olanlar hariç olmak üzere tüm tazminat davaları Asliye Hukuk Mahkemeleri’nde açılır. Bunların haricinde idarenin işlem ve eylemlerinden doğan bir sebeple zarara uğrayanların açacağı tazminat davası tam yargı davasıdır. Tam yargı davasına bakmakla görevli mahkemeler ise idari yargı makamları olan İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemeleri’dir.
DAVA AÇMA SÜRESİ VE ZAMANAŞIMI
Tazminat davasının dayandığı hukuki neden davanın açılma süresini ve zamanaşımı süresini etkilemektedir. Dava açma süresi açısından baz alınabilecek temel kriterler:
- Türk Borçlar Kanunu m. 146’ya göre sözleşmenin ihlalinden kaynaklanan tazminat davalarında genel zamanaşımı süresi 10 yıldır.
- İş kazası, doktor hatası(malpraktis), trafik kazası gibi haksız fiillerden doğan tazminat davalarında dava zamanaşımı süresi, fiil ve failin öğrenilmesinden itibaren 2 yıl ve fiil ve fail sonradan öğrenilse dahi herhalde 10 yıldır. Söz konusu haksız fiil aynı zamanda suç teşkil ediyorsa ve ceza hukuku zamanaşımı süresi Borçlar Kanunu’nda öngörülen zamanaşımı süresinden daha fazla ise dava açma süresi açısından ceza hukuku zamanaşımı süresi uygulanır.
- Boşanma sebebiyle açılan maddi ve manevi tazminat davası, boşanma davasıyla birlikte açılabileceği gibi boşanmanın kesinleşmesinden itibaren 1 yıl içinde ayrı bir dava ile de açılabilir.
- Haksız fiiller için geçerli olan genel zamanaşımı trafik kazaları için de geçerli olmakla birlikte Karayolları Trafik Kanunu trafik kazası nedeniyle tazminat davası açma süresini ayrıca düzenlemiştir. Trafik kazası nedeniyle açılan maddi ve manevi tazminat davasının zamanaşımı süresi, trafik kazasının meydana gelmesi ve fiili işleyenin öğrenilmesinden itibaren 2 yıl, fiil ve fail daha sonra öğrenilse bile herhalde 10 yıl içinde dava zamanaşımına uğrar.
MADDİ TAZMİNAT DAVASI ŞARTLARI
Kusur aranan durumlarda tazminat talep eden kişi davalının kusuru nedeniyle zarara uğradığını ve davalının kusurunu ispatlamalıdır. Aynı şekilde kişi haksız fiil ile bağlantılı olarak zarara uğradığını ve mal varlığındaki eksilmeyi ispatlamalıdır. Dava zamanaşımı süresinin içerisinde açılmalıdır, aksi halde mahkeme tarafından ret kararı verilecektir.
MANEVİ TAZMİNAT DAVASI ŞARTLARI
Manevi tazminat Türk Borçlar Kanunu’nun 56. ve 58. maddelerinde düzenlendiği şekliyle kişinin uğramış olduğu haksız fiil nedeniyle üzüntü, elem duyması, kişilik haklarının zedelenmesi sonucu belli bir meblağ ödenmesinin talebidir. İlgili maddelerde bedensel bütünlüğün zedelenmesi halinde olayın özellikleriyle zarar görene uygun bir miktar paranın manevi tazminat olarak ödenebileceği, ağır bedensel zarar veya ölümde ise zarar gören veya ölenin yakınlarına da manevi tazminat ödenmesine karar verilebileceği belirtilmiştir. Kişilik haklarının zarar görmesi halinde ise manevi zarara karşılık manevi tazminat ödenebileceğini belirtmiştir.
MADDİ TAZMİNAT DAVASINDA İSTENEBİLECEK ZARARLAR
- Bedensel Zarar Halinde;
- Geçici iş göremezlik sebebiyle doğan kayıplar; kişinin iyileşinceye kadar çalışamadığı süre sebebiyle uğradığı zarardır.
- Sürekli iş göremezlik sebebiyle doğan kayıplar; kalıcı sakatlık nedeniyle çalışma gücü ve kazanç kaybı sebebiyle uğranılan zararlardır.
- Tedavi giderleri ve tedavi boyunca yapılan her türlü masraflar.
- Ekonomik geleceğin sarsılmasından doğan maddi kayıplar.
- Ölüm Halinde;
- Cenaze giderleri.
- Ölüm hemen gerçekleşmişse tedavi giderleri ile çalışma gücünün azalmasından ya da yitirilmesinden doğan kayıplar.
- Ölenin desteğinden yoksun kalan kişilerin bu sebeple uğradıkları kayıplar.
TAZMİNAT DAVASINI AÇABİLECEK KİŞİLER
Davanın konusu her ne olursa olsun haksız fiil veya işleme maruz kalan kişi bizzat maddi ve manevi tazminat davası açabilir. Tazminat davası, hukuka aykırı bir fiil sebebiyle bir kişinin ölümünden dolayı açılıyorsa, ölenin destekte bulunduğu yakınlarının bu davayı açmaları mümkündür. Ölüm sebebiyle açılan maddi tazminat davalarında karar verilen tazminata destekten yoksun kalma tazminatı denilmektedir. Bu tazminat haksız fiil sebebiyle ölen kişinin eşi, çocukları, anne-babası veya ölen kişinin kendisine destekte bulunduğunu ispat edebilenler tarafından talep edilebilir.
Basit yaralanma halinde, yaralının yakınlarının maddi tazminat talep etme hakkı yoktur. Ancak bu yaralama ağır bedensel zarara neden olmuşsa ve özellikle uzuv kaybı söz konusu olmuşsa, yaralananın yakınları da manevi tazminat talep edebilir.
TAZMİNAT DAVASINDA GÖREV VE YETKİ
Maddi ve manevi tazminat davası, tüm davalar için yetkili yer olan davalının ikametgahındaki, davalı tüzel kişi (şirket, vakıf, dernek, üniversite vs.) ise tüzel kişinin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye hukuk mahkemesinde açılabilir. Davalı sayısı birden fazla ise, tazminat davası herhangi birinin yerleşim yerindeki asliye hukuk mahkemesinde açılabilir.
Sözleşmenin ihlalinden doğan tazminat davaları, yukarıdaki yetkili mahkemelerde açılabileceği gibi sözleşmenin ifa edileceği yerdeki asliye hukuk mahkemesinde de açılabilir.
Haksız fiilden (trafik kazası, iş kazası, doktor hatası vs.) doğan maddi ve manevi tazminat davası, yukarıda belirtilen genel yetkili mahkemelerde açılabileceği gibi aşağıdaki mahkemelerde de açılabilir:
- Haksız fiilin işlendiği yer mahkemesinde,
- Zarar, haksız filin işlendiği yerden başka bir yerde meydana gelmişse, zararın meydana geldiği yerde,
- Haksız fiillerde zarar görenin ikametgahında tazminat davası açılabilir.
Ticari bir iş veya işlemden kaynaklanan maddi ve manevi tazminat davaları açısından görevli mahkeme asliye ticaret mahkemesidir.