Kıdem tazminatı, işverene ait bir ya da birkaç işyerinde belli bir süre çalışmış bir işçinin, işini kaybetmesi halinde işinde yıpranması, yeni bir iş edinmede karşılaşacağı güçlükler ve işyerine sağladığı katkı göz önüne alınarak, geçmiş hizmetlerine karşılık işveren tarafından işçiye kanuni esaslar dahilinde verilen toplu paradır. Yani aslında işçinin çalıştığı süre boyunca gösterdiği emek ve çabanın karşılığını almasıdır.
Kıdem Tazminatına Hak Kazanma Şartları
1) İş Kanunu, Deniz İş Kanunu ve Basın İş Kanunu’na Tabi İşçi Olmak
Bir iş sözleşmesine dayanarak emek ve çalışmasını ortaya koyan ve bir işverene bağlı olarak ücret karşılığında çalışan kişiye işçi denir. İş Kanunu’nun 4. maddesinde bu kanun hükümlerinin uygulanmayacağı iş ilişkileri düzenlenmiştir:
a) Deniz ve hava taşıma işlerinde çalışanlar,
b) 50’den az işçi çalıştırılan (50 dahil) tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde veya işletmelerinde çalışanlar,
c) Aile ekonomisi sınırları içinde kalan tarımla ilgili her çeşit yapı işleri,
d) Bir ailenin üyeleri ve 3 üncü dereceye kadar (3 üncü derece dahil) hısımları arasında dışardan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işlerde çalışanlar,
e) Ev hizmetlerinde çalışanlar,
f) Çıraklar,
g) Sporcular,
h) Rehabilite edilenler,
ı) Esnaf ve Sanatkarlar Kanunu’nun 2’nci maddesinin tarifine uygun üç kişinin çalıştığı işyerlerinde çalışanlar.
Yukarıda sayılan işler, kanun kapsamı dışında bırakıldığı için bu işlerde çalışanlar kıdem tazminatı alamayacaktır.
Şu kadar ki;
a) Kıyılarda veya liman ve iskelelerde gemilerden karaya ve karadan gemilere yapılan yükleme ve boşaltma işleri,
b) Havacılığın bütün yer tesislerinde yürütülen işler,
c) Tarım sanatları ile tarım aletleri, makine ve parçalarının yapıldığı atölye ve fabrikalarda görülen işler,
d) Tarım işletmelerinde yapılan yapı işleri,
e) Halkın faydalanmasına açık veya işyerinin eklentisi durumunda olan park ve bahçe işleri,
f) Deniz İş Kanunu kapsamına girmeyen ve tarım işlerinden sayılmayan, denizlerde çalışan su ürünleri üreticileri ile ilgili işler,
Bu Kanun hükümlerine tabidir.
2) En Az Bir Yıl Çalışmış Olmak
İşçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için aynı işverenin işyeri veya işyerlerinde en az 1 yıl fiili olarak sürekli çalışması gerekir.
3) Sözleşmenin Belirli Nedenlerle Sona Ermesi
İşçinin kıdem tazminatı alabilmesi için iş sözleşmesini haklı bir nedenle feshetmiş olması gereklidir. İş sözleşmesini fesheden taraf işveren ise işverenin ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırılık sebebine dayanarak haklı sebeple feshi işçinin kıdem tazminatına hak kazanmasına engel olur.
İşçi 5 yıllık süre içinde kıdem tazminatı talebiyle dava açmadığı takdirde, bir daha bu çalıştığı hizmet süresine dayanarak kıdem tazminatı davası açamaz.
Hangi Haller Haklı Fesih Anlamına Gelir?
Süresi belirli olsun veya olmasın işçi, aşağıda yazılı hallerde iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir:
Sağlık Sebepleri
a) İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa.
b) İşçinin sürekli olarak yakından ve doğrudan buluşup görüştüğü işveren yahut başka bir işçi bulaşıcı veya işçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulursa.
Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Uymayan Haller ve Benzerleri
a) İşveren iş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri hakkında yanlış vasıflar veya şartlar göstermek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler vermek veya sözler söylemek suretiyle işçiyi yanıltırsa.
b) İşveren işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler söyler, davranışlarda bulunursa veya işçiye cinsel tacizde bulunursa.
c) İşveren işçiye veya ailesi üyelerinden birine karşı sataşmada bulunur veya gözdağı verirse yahut işçiyi veya ailesi üyelerinden birini kanuna karşı davranışa özendirir, kışkırtır, sürükler yahut işçiye ve ailesi üyelerinden birine karşı hapsi gerektiren bir suç işlerse yahut işçi hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ağır isnat veya ithamlarda bulunursa.
d) İşçinin diğer bir işçi veya üçüncü kişiler tarafından işyerinde cinsel tacize uğraması ve bu durumu işverene bildirmesine rağmen gerekli önlemler alınmazsa.
e) İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse,
f) Ücretin parça başına veya iş tutarı üzerinden ödenmesi kararlaştırılıp da işveren tarafından işçiye yapabileceği sayı ve tutardan az iş verildiği hallerde, aradaki ücret farkı zaman esasına göre ödenerek işçinin eksik aldığı ücret karşılanmazsa yahut çalışma şartları uygulanmazsa.
Zorlayıcı Sebepler
İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa.
İşçi yukarıda yer alan Kanunda sayılmış sebeplere dayanarak iş sözleşmesini feshederse diğer şartların da varlığı halinde kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Bunlar dışında işçinin ölümü, askerlik ödevinin ifa edileceği gerekçesiyle iş akdinin feshi, kadın işçinin evlenmesi ve emeklilik durumlarında da işçi kıdem tazminatı almaya hak kazanır. Kıdem tazminatı davalarında görevli mahkeme İş Mahkemeleridir. Yetkili mahkeme ise işçinin işini gördüğü yer mahkemesidir.